“Daha adil ve daha sürdürülebilir bir gelecek, siyasi ve ekonomik kararlar alınırken doğaya değer vermenin farklı yollarını içermelidir.” Kısaca söylemek gerekirse bu, yakın zamanda Nature dergisinde yayınlanan, dünyanın dört bir yanından 85 bilim insanının katıldığı ve içlerinden biri Arjantin’den olan bir çalışmanın sonucudur.
Aslında, Christopher Anderson (46) Amerikalı ama vatandaşlığa alınmış ve 11 yıldır Arjantin’de yaşıyor. Mükemmel İspanyolca konuşuyor, Ushuaia’da yaşıyor ve bir Conicet bilim insanıdır.
Siyasi ve ekonomik kararlar alırken farklı doğa anlayışlarını dikkate almanın sürdürülebilir bir geleceğe ulaşmanın tek yolu olduğu bilimsel olarak kanıtlanmadı mı?
Çalışmamızın öncesinde, 132 ülkeden oluşan Hükümetlerarası Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Platformu’nun (IPBES) Temmuz 2022’de yayınladığı Doğanın Çoklu Değerleri ve Değerlemeleri raporu yer alıyor. Bu rapor, küresel biyoçeşitlilik krizinin arkasında, siyasi ve ekonomik kararlarda doğanın çoklu değerlerini dikkate almadan, kısa vadeli faydalara ve ekonomik büyümeye odaklanma yönündeki baskın eğilimin olduğuna dikkat çekti.
Bundan yola çıkarak Nature makalemizde 50.000’den fazla bilimsel dergi, kamu politikası belgesi ve yerel yerel bilgi kaynağıyla çalıştık. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri veya Latin Amerika’daki Escazú Anlaşması gibi tüm küresel anlaşmalar, doğayla ilgili birçok dünya görüşünü dikkate almamız gerektiğini doğruluyor. Ama aslında öyle miyiz? Soru buydu. Yerine getirilip getirilmediğini öğrenmek istedik.
Peki hangi sonuca vardılar?
Aslında var olmanın ve değer vermenin çeşitli yolları vardır. Biz sadece kapitalist değiliz, biz sadece tüketici değiliz. Doğayı yalnızca maden çıkarma vizyonu kapsamında görmeyen başka yollar da var. İnsanı doğadan ayırmadığı için doğaya tek kelime bile etmeyen diller ve kültürler var. Bu çoklu değerleri kararlara dahil etmenin çeşitli yolları vardır ve yöntem sıkıntısı yoktur.
Peki nedir bu çoklu değerler?
Temel olarak üç tür buluyoruz: Örneğin, doğa ekonomik bir varlık olarak algılandığında “araçsal”, etik veya ahlaki bir bakış açısıyla doğayla ilgilenmek istediğinizde “içsel” ve “ilişkisel” ise doğayla ilgilenmek istediğinizde. Değerler, bir bölgeye ait olma duygusu veya kolektif kimlikler gibi doğayla derin bir ilişkiden doğar.
Peki neden ölçülmüyorlar?
Çeşitli nedenlerden dolayı: devlet kurumlarının analitik kapasitesinin eksikliği; kamuya açık duruşmadan geçen ancak kararları bağlayıcı olmayan projeler. Veya değerleri tanıyan normları, bunları bünyesine katmayı bir zorunluluk haline getirecek şekilde reform etme ihtiyacı. Bir diğer neden ise sadece parasal olarak yapılmaması gereken fayda-maliyet analizlerindeki sınırlamalar olabilir.
Peki maliyet-fayda konusuna ekonominin ötesinde nasıl yaklaşılıyor?
Kimlik, sevgi veya atalardan kalma gelenekler gibi de dikkate alınması gereken değerler vardır. Bunları dikkate almanın yöntemleri ise sadece rakamlarla denklem kurmak değil, çok kriterli bir analize ihtiyaç var, bu da katılımı, istişareyi gerektiriyor.
Değerlerde dört yaklaşım
Her şey, toplumlarımızda doğanın, hükmedilecek ve her türlü kaynağın elde edileceği bir şey olarak görüldüğünü gösteriyor. Bunu değiştirmek mümkün mü?
Bu mümkündür ve gereklidir. Gezegenin karşı karşıya olduğu çevresel kriz, doğaya araçsal bakışı önceliklendiren bu değerler kriziyle derinden bağlantılı. Araştırmada, soruna saldırılabilecek dört yaklaşımın hangileri olduğunu tanımlıyoruz.
Hangileri?
İlk nokta bunun farkına varmaktır, çünkü bugün bile çeşitliliğin varlığını fark etmeyen aktörler var. Karar veren kişilerin eğitimini iyileştirin. Örneğin Arjantin’de tüm devlet çalışanlarının Yolanda yasasına göre eğitilmesi gerekiyor. İkinci nokta ise bu değerleri kararlara dahil edecek yöntemlere, var olan ancak her zaman kullanılmayan yöntemlere sahip olmaktır.
Üçüncü nokta: kurumsal reform: Mesela Arjantin’deki İklim Değişikliği Yasası, asgari bütçe yasasıdır ve konuyla ilgili tüm bakanlıkların temsil edildiği bir Federal Kabine önermektedir, çünkü bu, kesişen bir konudur. Doğanın farklı temsillerini içeren dördüncü kaldıraç, insanların bu yeni değerleri günlük eylemlerine dahil etmeleridir.
Bilimin borcu
Modern bilim, gerçekliğin karmaşıklığı hakkında düşünmekte zorluk yaşıyor mu?
Evet, bilim adamlarının genel bakış açısının bu çeşitliliği dikkate almadığına inanıyorum. Raporda, tarihsel olarak çevresel sorunların ekolojik sorunlar olarak ele alındığını gördük ve bugün bunları sosyo-çevresel olarak kabul ediyoruz: Ekolojik ve sosyo-çevresel arasında bir fark var. Ekolojik olan geleneksel olarak Batı’daki her şey gibi insanın doğadan ayrılmasını gündeme getiren biyolojiden ele alınıyordu. Çevrede çalışan herkes biyologdu ama fare kulak kıllarının nasıl sayılacağı konusunda eğitim almış biyologlardı. Son 15 yılda bir paradigma değişimi yaşanıyor. Bugün çevrenin biyoloji, sosyoloji ve siyaset olduğunun farkına varıyoruz.
Kararlar düzeyinde giderek kapitalistleşen bir toplumda, insanmerkezci modelden çokmerkezli modele doğru giden bir model düşünmek gerçekten mümkün mü?
Biz saf değiliz. Analitik kapasiteye sahip olmak başka, bunu uygulayacak kapasiteye ve güce sahip olmak başka şeydir. Ancak yönetişim biçimlerinde bugün eş-yönetim düşünülmektedir. Amazonas zirvesini yakın zamanda tamamladılar ve yerli halkların ve yerel toplulukların kendi bölgeleri üzerinde özerkliğe ve kararlara sahip olmaları gerekiyor. Dünyadaki biyolojik çeşitliliğin %50’den fazlası yerli bölgelerde ve yerel topluluklarda kalmaktadır. Bunları karar alma masasına dahil etmek daha az çatışmaya yol açarak hem çevre hem de toplum için daha iyi sonuçlar doğurur.
Bu model değişikliği Arjantin’de uygulanabilir mi?
Evet, bilgiye, katılıma ve çevresel adalete erişimimizi garanti eden Escazú anlaşmasının temellerine sahip olduğumuza inanıyorum. Bize sağlıklı bir çevre hakkını garanti eden Anayasamız var. Masada bize belli bir yer temin eden temel unsurlar vardır. Ancak bu hakların etkinleştirilmesi sosyopolitik süreçlerdir: Bir hakkın var olması onun gerçekleştirilebileceği anlamına gelmez.
